Deszczno
To duża wieś gminna położona 8 km na południowy wschód od Gorzowa, przy drodze krajowej nr 3.
Ślady osadnictwa sięgają ok.4 tys. lat przed naszą erą. Mieszkała tu ludność kultury ceramiki wstęgowej. Ciągłość osadniczą stwierdza się przez całą epokę brązu (groby, cmentarzysko, ozdoby militaria).
Współczesna osada istniała już w X wieku i weszła później w skład kasztelani międzyrzeckiej. W akcie z 26.06.1316r. margrabia Jan nadał kasztelanię Arnoldowi de Uchtenhagen, z wyłączeniem Skwierzyny oraz 4 wsi, w tym „Desna”. Jest to najstarsza wzmianka o Deszcznie.
Około roku 1326 Łokietek odzyskał kasztelanię międzyrzecką, ale margrabiom udało się przesunąć granicę nieco na południe pomiędzy dzisiejszy Brzozowiec i Trzebiszewo. Polska przez wiele wieków nie rezygnowała z roszczeń do tego obszaru tym bardziej, że jurysdykcja kościelna biskupów poznańskich rozciągała się do Reformacji aż po Wartę.
Być może samo Deszczno ucierpiało w trakcie wyprawy Łokietka na Nową Marchię w 1326 roku, gdyż w akcie nadania Deszczna radzie miejskiej Gorzowa z 2.03.1345r. (jako rekompensata za skutki pożaru, które dotknęły miasto) mowa jest o „locum villae iam desertae” czyli o wsi opustoszałej. 21.06.1372r. rajcowie gorzowscy zwrócili się do biskupa poznańskiego Jana z prośbą, by „Dessen” przenieść z parafii Karnin do parafii św. Jerzego w lewobrzeżnej części miasta. Z chwilą przejęcia rządów w Nowej Marchii przez Krzyżaków zaostrza się spór o podmiejskie wioski. 6.09.1406r. biskup poznański obłożył klątwą Gorzów z powodu niepłacenia dziesięciny z Borka, Karnina, Ulimia i Deszczna. Sprawa oparła się o stolicę Apostolską, która 6.06.1408r. uchyliła ekskomunikę.
Wioski na południe od Gorzowa – Deszczno, Karnin, Ulim, Glinik odpadły od Polski pod względem administracyjnym, ale pod względem kościelnym one nadal podlegały biskupstwu poznańskiemu. Biskup o tym doskonale pamiętał i domagał się dziesięcin od właściciela wiosek, czyli od władz Gorzowa. Miasto nie chciało płacić i wówczas biskup ciągle rzucał klątwę na jego mieszkańców (biskup poznański wchodził niejako w kompetencje biskupa kamieńskiego, ponieważ Gorzów podlegał biskupowi kamieńskiemu). W 1409r. spór o „Deszczno” przekazano sądowi rozjemczemu. Podczas posiedzenia komisji granicznej zebranej 25-29.10.1422r. w Międzychodzie świadkowie stwierdzili, iż „Deszno”, tak jak i trzy pozostałe sporne wsie „od niepamiętnych czasów do Korony Polskiej należały”.
W 1452r. sędzią w „Deszczen” był niejaki Tewes Kube. Jak widać, niemiecka nazwa Dechsel jest znacznie późniejsza. Historycy niemieccy zresztą nie kryli słowiańskiego rodowodu wsi wyjaśniając, iż nazwa oznacza „wieś Zdesa lub Detskowa”, względnie, że pochodzi od imienia złośliwej słowiańskiej bogini „Diasy”, której figurkę, notabene, znaleziono na terenie wsi. Faktycznie zaś nazwa ma charakter typograficzny i pochodzi od słowa „deszcz”.
W 1558r. starosta międzyrzecki wzywał mieszczan gorzowskich do opłat z tytułu spornych wsi na potrzebę turecką.
W 1560r. Zygmunt August nadał staroście generalnemu wielkopolskiemu Januszowi Kościeleckiemu dożywocie na wsiach: Wielowieś, Boryszyn, Żarzyn, Templewo oraz na zamku Santok z wsiami: Polichno, 1 Murzynowa, Karnin, Ulim, Borek i Deszczno, a więc wszystkie sporne miejscowości, co miało znaczenie tylko symboliczne, ale świadczyło o determinacji władcy polskiego. Ponownie w 1588r. starosta wielkopolski Andrzej Opaliński domagał się podatków, zaś w 1602r. poborca Gutkowski najechał rajtarami sporne wsie.
W tymże roku Deszczno liczyło 15 chłopów oraz 29 zagrodników i rybaków. Spora, posiadająca 65 łanów wieś, została mocno zniszczona w wojnie 30-letniej (1618-48). Od tego czasu zaludnienie Deszczna było względnie stałe: sołtys posiadał 4 łany ziemi, każdy z 13 chłopów miał po dwa łany. Chałupnicy obsiewali niewiele ziemi, w 1658r. było ich 21, a w 1718r. – 29. do tego dochodzili: pasterz, świniarz, kościelny, owczarz sołecki i kowal. Łany, które posiadali chłopi, podobnie jak w sąsiednich wioskach były mniejsze niż powszechnie stosowane. Grunty podzielone były tylko na dwa pola (dwupolówka).
Jeszcze w 10 lat po pokoju westfalskim (1648r.) trzecia część pól uprawnych porośnięta była perzem i trawą. Większość mieszkańców zajmowała się hodowlą bydła, a także pszczelarstwem i rybołówstwem.
Po regulacji Warty zapoczątkowana została hodowla konopi. Ludzie skarżyli się na straty powodowane częstymi podwoziami oraz na przemarsze i kwatery wojska. Jednakże z powodu ożywionego ruchu na drodze, przebiegającej przez wieś, karczmarz sprzedawał 200 beczek piwa rocznie. Przed wojną, w 1624r. były nawet dwie karczmy w Deszcznie. Utrzymanie „grobli”, czyli drogi przez wieś stanowiło jednak znaczne obciążenie, sołtys i gmina bronili się rozpaczliwie przed tym obowiązkiem, o czym świadczy 4-letni proces, który wieś w 1687r. przegrała. W sentencji wyroku czytamy, iż wieś powinna „od ostatniego mostu na dużej gorzowskiej grobli, przez wieś, przez ulicę, przy której karczma stoi, do mostów i rowów koło folwarku Glinik /Rennbaum zwanym/, bez pomocy rady miejskiej poprawnie i w takim stanie drogę trzymać i konserwować, aby odważnie pieszo lub wozem, pewnie i bez niebezpieczeństw przejechać po niej było można”.
Równocześnie zostały uporządkowane powinności pańszczyźniane chłopów. Każdy z nich miał obowiązek przez jeden dzień morgę całkowicie zaorać, jednakże nie na „polu, gdzie nie wykarczowane pnie jeszcze stoją”. Ze wsi do pracy winni wyjeżdżać o wschodzie słońca, na obiedni odpoczynek przeznaczano nie więcej niż półtorej godziny, zaś pole chłopi mogli opuścić nie wcześniej niż na pół godziny przed zmierzchem. Każdy chałupnik miał obowiązek dostarczenia jednej drabiny strażackiej dla miasta.
26.02.1708r. na uniwersytecie frankfurckim został immatrykulowany pierwszy student z Deszczna. Był nim Andreas Trojanus.
Według sprawozdania z 26.04.1736r. wieś liczyła ogółem 200 osób dorosłych, w tym 54 mężczyzn (43 chłopów i zagrodników, 3 chałupników, 1 kowal, 2 krawców, owczarz, 4 pasterzy), 66 kobiet, 15 parobków, 20 dziewek, a z dzieci powyżej 12 lat – 21 chłopców i 24 dziewczęta.
W 1749r. zbudowano we wsi pierwszy kościół szachulcowy. W II połowie XVIII wieku we wsi istniała szkoła, w 1774r. uczęszczało do niej jedynie 30 dzieci (łącznie z Glinikiem i Brzozowcem), w rezultacie w 1794r. tylko 7 osób w Deszcznie umiało pisać.
W 1774r. po włączeniu do uprawy terenów bagnistych wokół wsi, dokonano nowych pomiarów i podziałów gruntów. W 1784r. było we wsi 13 gospodarzy i 29 zagrodników.
W 1809r. ludność wsi wynosiła 372 „dusze” w 49 domach. Księgi kościelne z lat 1812-17 oraz 1831-34 wykazują kilkadziesiąt nazwisk polskiego pochodzenia.
Na terenie dawnego cmentarza w środku wsi wybudowano w 1839r. nowy kościół, do którego przeniesiono ołtarz z 1749r. i inne barokowe wyposażenie. W 1892r. kościół został przebudowany.
W 1861r. w Deszcznie było 98 domów, mieszkały w nich 702 osoby, w tym 9 Żydów.
1.12.1896r. przez Deszczno przejechał pierwszy pociąg linią ze Skwierzyny do Zamościa. Liczba mieszkańców wzrosła do 906 w 1925r. następnie zaczęła spadać: 887 w 1933r. i 817 w 1939r.
Gmina Deszczno obejmowała w 1933r. 1434 h.
Zaraz po wojnie Deszczno było wsią gromadzką w gminie Zieleniec. W latach 1954-72 stało się siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej.
Deszczno wchłonęło osady Deszczenko (niem. Dechseler Wiesen) i (Górny) Krupczyn. Już na początku 1945 r. zaczęła napływać tu ludność z przyległych województw oraz z byłej Małopolski Wschodniej i Wileńszczyzny.
1.09.1945r. otworzono szkołę, do której uczęszczało początkowo 90 dzieci. Mieściła się ona w trzech budynkach. W 1979r. oddano do użytku budynek nowej szkoły. Obecnie mieści się w nim szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum ogólnokształcące.
Zaraz po wojnie w Deszcznie mieściła się Gminna Kasa im. Szewczyka, która w 1955 roku przekształciła się w Filię Banku Spółdzielczego.
Od 19.01.1949r. funkcjonuje Gminna Biblioteka Publiczna.
W tym samym roku rozpoczęło działalność Państwowe Przedszkole w Deszcznie. Obecnie jest to przedszkole samorządowe.
Od 1946 roku funkcjonuje Urząd Pocztowy, a od 1958 Ośrodek Zdrowia.
W 1978r. we wsi odsłonięto pomnik w kształcie orła, dłuta artysty rzeźbiarza Jerzego Koczewskiego, upamiętniający szlak przemarszu II Armii Wojska Polskiego. W dzisiejszych czasach zmieniono przeznaczenie wielu obiektów użyteczności publicznej. Powstały nowe sklepy, punkty usługowe (fryzjersko - kosmetyczny, warsztaty samochodowe) oraz mniejsze i większe firmy (własność prywatna), 2 stacje benzynowe.
Aktualnie w Deszcznie zamieszkuje 1155 osób, a powierzchnia wsi to 962ha.
